De elfde aflevering in een reeks van 25 posts over leefomgevingskwaliteit gaat over hoe de rol die de natuur – de groenblauwe infrastructuur in het bijzonder – zelf kan spelen bij de aanpak van problemen die mensen hebben veroorzaakt. Je kunt tweemaal per week, op maandag en donderdag, een nieuw artikel lezen.
Ecosysteemdiensten
Milieuwetenschappers zien ecosystemen als ‘leveranciers’ van ‘diensten’. Deze worden onderscheiden in productiediensten (zoals schoon drinkwater, hout en biomassa), regulerende diensten (zoals bestuiving, bodemvruchtbaarheid, waterberging, verkoeling en stressvermindering) en culturele diensten (zoals recreatie en ‘natuurschoon’). We spreken over ‘natuurinclusieve’ oplossingen als ecosystemen mede worden beheerd om op de korte termijn de leefbaarheid van de aarde te herstellen en deze op de lange termijn in stand te houden, voor zover dat nog mogelijk is.
Groenblauwe infrastructuur
De betekenis van stedelijk groen kan het best worden gezien in samenhang met die van water, vandaar de term groenblauwe infrastructuur. Het belang daarvan is minstens vierledig: (1) het is de bron van alle leven, (2) ze draagt substantieel bij aan de opvang en opslag van CO2, (3) ‘groen’ heeft een positieve impact op welzijn en gezondheid; (4) ze verbetert de waterhuishouding. In deze post gaat vooral over het derde aspect. Het vierde komt in de volgende post aan de orde. ‘Groen’ heeft talrijke verschijningsvormen, van stoeptuintjes, tot bomen in de straat of begroeide gevels tot kleine en grote parken (zie bovenstaande collage). Hun impact op de gezondheid is veelvoudig. Een aantal voorbeelden:
Verbetering luchtkwaliteit
Bomen en planten helpen bij filteren van water. Bomen en planten spelen dus een belangrijke rol bij het beheersen van water- en luchtverontreiniging. Coniferen in het bijzonder kunnen fijnstof afvangen. Fijnstof draagt bij aan een breed scala van aandoeningen. Vooral infecties van de luchtwegen en hart- en vaatziekten, maar ook kanker en mogelijk diabetes. De mate waarin dit gebeurt is helaas kleiner dan nodig is om wezenlijke invloed te hebben op de gezondheid.
Tegengaan hittestress
Hittestress ontstaat als gevolg van hoge temperatuur en hoge luchtvochtigheid. Verder speelt de windsnelheid en de stralingstemperatuur een rol. Wanneer de kruinen van bomen 20% van het oppervlak van een areaal bedekken, vermindert de luchttemperatuur overdag met 0,3oC. Deze relatief geringe daling leidt echter al tot 10% minder sterfgevallen. Vaak wordt 40% kruinoppervlak over een groter oppervlak als ideaal beschouwd.
Reduceren mentale stress en verbetering gemoedstoestand
Volgens Arbo Nederland is 21% van het aantal verzuimdagen stress gerelateerd, hetgeen ongeveer €3 miljard schade betekent. Een korte termijneffect van contact met de natuur op stress, concentratievermogen en interne rust is onomstotelijk aangetoond. Het gaat daarbij om een statistische relatie. Hoe het precies werkt is niet helemaal duidelijk. Wel is duidelijk dat de impact van spreiding van groen binnen de woonomgeving een grotere impact heeft dan een geconcentreerde voorziening, bijvoorbeeld een park.
Versterking immuunfunctie via microbioom
De totale hoeveelheid groen in en rondom de woning beïnvloedt de aard en de hoeveelheid van de aanwezige bacteriën. Dit groen zou een positief effect hebben op de darmflora van degenen die zich in zijn nabijheid bevinden en daarmee ook op hun immuun functie. De empirische ondersteuning van dit mechanisme is nog tamelijk beperkt.
Stimuleren lichamelijke activiteit
De impact van lichamelijke activiteit op de gezondheid is breed aangetoond. De Gezondheidsraad adviseert volwassenen dan ook minimaal 2½ uur per week te bewegen. De aanwezigheid van een groengebied van minstens ¼ hectare op 300 meter afstand van de woning leidt tot meer lichamelijke activiteit van volwassenen in dergelijke gebieden, maar niet tot meer activiteit in zijn geheel.
Bevorderen van sociaal contact
Vooral ouderen zijn vaak sociaal geïsoleerd, wat negatief uitpakt voor hun mentale en fysieke gezondheid. De veronderstelling is dat groen bijdraagt aan de totstandkoming van sociale contacten. Goed ontworpen groene gebieden nabij de woonomgeving nodigen uit tot sociale contacten. Van belang daarbij zijn de plaatsing van banken, voldoende zicht op de omgeving, de afwezigheid van verkeerslawaai en de staat van onderhoud. Mensen hebben de neiging om verwaarloosde en vervuilde delen van de openbare ruimte, hoe groen ook, te mijden.
Vermindering van geluidshinder
Vegetatie is enigszins geluiddempend, maar belangrijker is dat bewoners van huizen met een groene omgeving geluid als minder hinderlijk ervaren. Verondersteld wordt dat dit komt door een al besproken mechanisme, namelijk de verbetering van de stressbestendigheid als gevolg van het aanwezige groen.
Biofiel bouwen
Nog niet zo lang geleden hadden veel gebouwen de bedenkelijke reputatie om mensen ziek te maken. Een snelgroeiend aantal architecten wil de rol van ‘groen’ bij verbetering van de gezondheid versterken. Dit kan door ‘groen’ te integreren in de manier waarop huizen en gebouwen worden ontworpen en de materialen die daarbij worden gebruikt. Bomen en planten zijn dan een integraal onderdeel van het ontwerp, bijvoorbeeld door te bewerkstelligen dat zij deze permanent waargenomen kunnen worden. Maar ook het gebruik van water en van analogieën met natuurlijke vormen bij het ontwerp van een gebouw.
Het ‘zandkasteel’, het voormalige hoofdkantoor van de Nederlandse Middenstandsbank in Amsterdam, ontworpen door de architecten Ton Alberts en Max van Huut is zowel van binnen als van buiten organisch vormgegeven, geïnspireerd door het antroposofische gedachtengoed van Rudolf Steiner. De (interne) waterpartijen zijn opslag voor regenwater en de klimaatbeheersing is volledig natuurlijk. Het gebouw is inmiddels herbestemd voor appartementen, kantoren en restaurants
Green gentrification
Wereldwijd is er een directe samenhang tussen de hoeveelheid groen in een buurt en het inkomen van de bewoners ervan. Omgekeerd zien we dat armere buurten waar nieuwe groene elementen worden aangebracht na verloop van tijd ten offer vallen aan green gentrification en dat rijkere woningzoekenden de oorspronkelijke bewoners verdringen.
De uitdaging waarvoor stadsbesturen staan is groene en rechtvaardige stadsdelen te ontwikkelen waar gentrificatie een halt wordt toegeroepen en waar ook armere bewoners als vanzelfsprekend terecht kunnen of de eerste zijn die van de waardevermeerdering van de buurt profiteren. Vergroening in arme wijken moet daarom altijd gepaard gaan met maatregelen die de woonrechten van bewoners respecteren en de verbetering van de sociaaleconomische positie van de bewoners ten doel hebben.
HIER tref je verwijzingen aan naar de 25 bouwstenen voor leefomgevingskwaliteit die achtereenvolgens aan de orde komen. De al geposte bouwstenen kun je vanuit deze pagina benaderen.
Project 'De humane ruimte' 