De generatie van de babyboomers – ik spreek uit ervaring – heeft het niet al te moeilijk gehad. We zijn opgegroeid in een tijd van toenemende welvaart en van banengroei. Velen van ons zijn in beleids- en bestuursfuncties terechtgekomen. Mooie banen waarin je wordt betaald om voor anderen te denken en te doen.
Dat heeft de samenleving geweten! Onze medeburgers zuchten al jaren onder het juk van de ontelbare praatstukken, nota’s, plannen, maatregelen, procedures, decreten, circulaires en wetten, die we over hen hebben uitgestort.
Vrijwel alle leden van visitatiecommissies, het student-lid daargelaten, zijn babyboomer. Tijdens het diner of daarna bij een glas wijn, mogen we graag herinneringen ophalen aan onze eigen studententijd in de jaren ’60 en ’70. Een mooie tijd, die we dan ook flink hebben opgerekt. Ik heb zeven jaar gestudeerd, wat voor die tijd zeker niet lang was. Nominaal afstuderen bestond nog niet. Dat moesten wij immers nog gaan uitvinden.
Eenmaal werkzaam als beleidsmedewerker of bestuurder, raakten we onder de indruk van de doelmatigheid waarmee bedrijven hun zaakjes aanpakken, althans dat kwam zo over. Het leek een goed idee om de manier waarop bedrijven werken over te hevelen naar de overheid. Zo ontstond het ‘new public management’. We wisten donders goed dat er tussen overheid en bedrijfsleven ook principiële verschillen zijn. Bedrijven moeten winst maken en de overheid niet. Maar het duurde niet lang of we hadden een verleidelijk alternatief gevonden: Het behalen van een zo hoog mogelijk rendement uit de middelen die voor de publieke zaak besteed worden.
Neem de studieduur. We vonden het volstrekt normaal dat de samenleving die studenten financiert, een zo hoog mogelijk rendement wil halen uit het geïnvesteerde geld. We hebben daarom een onafzienbare reeks maatregelen bedacht om studenten aan te zetten tot nominaal studeren. Dat is tot op heden overigens nog niet echt gelukt. Een dankbaar onderwerp dus om vertegenwoordigers van opleidingen tijdens visitaties aan de tand te voelen. In onze generatie is maar weinig begrip voor studenten en medewerkers die zich tegen het rendementsdenken keren. Dat is jammer.
Rendement is – net als winst – een middel en wij hebben dat tot doel verheven. De achterliggende legitimiteitsvragen zijn hierdoor uit het beeld geraakt. Waarom leveren studenten die in vier jaar afstuderen, het hoogste rendement op? Voor hun levensonderhoud l
enen zij geld, of ze werken ervoor. Ze betalen collegegeld, waarmee een instelling het variabele deel van de studiekosten bekostigt. Onderzoek heeft uitgewezen dat instellingen voor hoger onderwijs eerder verdienen aan studenten die langer over de studie doen dan dat het ze geld kost[1]. Bovendien, zijn studenten die werken naast de studie, buitenlandervaring opdoen, in een bestuur zitten, stage lopen, extra vakken volgen, vrijwilligers werk doen en een sociaal netwerk opbouwen misschien niet veel beter gekwalificeerd als academicus? En ook, is uitstel van het moment waarop studenten de arbeidsmarkt betreden geen zegen voor de werkgelegenheid? Tenslotte, de nominale student bestaat niet. Steeds meer studenten combineren studie met werk, huishouden, actieve sport of muziekbeoefening, vrijwilligerswerk en zo voort.
Waartoe leiden deze overwegingen?
Het antwoord is een stelsel dat uitgaat van de competenties die studenten moeten verwerven en waarin zij zelf kunnen bepalen hoeveel tijd ze daarvoor nodig hebben. Het collegegeld is flexibel; studenten betalen uitsluitend voor het gevolgde onderwijs [2].
De nieuwjaarsboodschap voor 2016 aan alle babyboomers? Handen uit de mouwen! Er is nog heel wat reparatiewerk aan de winkel, voordat we ons pensioen hebben verdiend.
[1] In 2014 is in opdracht van het Ministerie onderzocht wat het verschil is in kosten en baten voor universiteiten van studenten die langer dan nominaal studeren. De conclusie was, voor zowel Wo als Hbo, dat de extra baten voor studenten die langer studeren hoger zijn dan de extra kosten. Je kunt de desbetreffende rapporten hier downloaden: https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-onderwijs-cultuur-en-wetenschap/documenten/kamerstukken/2015/04/30/aanbiedingsbrief-bij-rapporten-de-prijs-van-snelheid
[2] De uitwerking van dit principe zal nog wel de nodige stof tot discussie geven. Een belangrijke vraag is bijvoorbeeld wat het maximale bedrag is dat een student kan lenen.
Project 'De humane ruimte' 
Herman, je zet het te schematisch neer, niet alle babyboomers hebben het zo makkelijk gehad; er moest v/door sommigen doch heel wat afgeknokt worden als dochter van een dove weduwnaar heb ik vele hobbels moeten (en kunnen, dat wel) nemen.
het rendementsdenken is een te gemakkelijk/eenzijdig woord en de universiteiten zijn vergeleken met andere onderwijssoorten (en mn het beroepsonderwijs, waar mijn breedste ervaring ligt) verwend en ook de studie-eisen/mogelijkheden liggen daar echt fundamenteel anders (soepeler); het meten is weten denken mn door Onderwijsinspectie ligt bij de universiteiten bepaald minder zwaar op de (administratieve) organisatie en de autonomie van docenten en leidinggevenden, dan bij de andere onderwijssectoren!