Zelfs de kabinetsformateur heeft geen flauw idee wat voor soort regering Nederland zal krijgen. Het kan nog alle kanten op: links – rechts, liberaal – sociaal, progressief – conservatief. Democratie betekent dat het volk beslist. Thans is dat niet veel meer dan de omvang van de partijen in de Tweede Kamer. Over wie gaat regeren, welk beleid zal worden gevoerd en hoe het nieuwe kabinet eruit komt te zien, heeft het volk niets te zeggen.
De oplossing ligt voor de hand: Het volk stelt het regelingsbeleid vast en de volksvertegenwoordiging ziet toe op de uitvoering daarvan.
Het volk bepaalt het regeringsbeleid
Om rechtstreeks de hoofdlijnen van het regeringsbeleid te bepalen moet het volk kunnen kiezen uit alternatieve programma’s. Dus niet uit losse issues zoals bij een referendum en evenmin uit personen zoals bij de Franse presidentsverkiezingen.
Voorstellen voor programma’s kunnen afkomstig zijn van politieke partijen[1], verenigingen of bewegingen, bijvoorbeeld Nederland kantelt. Om te voorkomen dat er een onhandelbaar groot aantal programma’s wordt ingediend, kan een aantal – zeg 100.000 – handtekeningen verplicht worden gesteld.
Desondanks zal er in de eerste stemronde een aanzienlijk aantal programma’s voorliggen. Het is daarom onwaarschijnlijk dat een daarvan een duidelijke meerderheid behaalt, wat uiteindelijk wel de bedoeling is. Daarom zullen er altijd meer stemrondes zijn. Voorafgaand aan elke nieuwe ronde zullen de makers van programma’s gaan samenwerken en compromissen sluiten, waardoor het aantal propgramma’s aanzienlijk vermindert. Gaandeweg wordt duidelijk welke ministersploeg achter een programma staat. Het resultaat is een regering met een duidelijk mandaat van de meerderheid van het volk.
De volksvertegenwoordiging
De taak van de volksvertegenwoordiging is om het beleid dat de meerderheid van het volk wil nader in te vullen en om toe te zien op de uitvoering daarvan. Hoe kom zo’n volksvertegenwoordiging tot stand? Hiervoor zijn verschillende serieuze mogelijkheden. Ik noem er twee.
De eerste is dat Nederland wordt opgedeeld in een aantal kiesdistricten, bij voorkeur samenvallend met herkenbare regio’s en dat elke bewoner een aantal vertegenwoordigers kiest. Kandidaten kunnen door politieke partijen of bewegingen worden voorgedragen en moeten elk een vooral vastgesteld aantal ‘supporters’ hebben, bijvoorbeeld 15.000.
Een tweede mogelijkheid is in 2013 geopperd door David van Reybrouck. Hij stelde voor het parlement volgens loting samen te stellen, vergelijkbaar met juryrechtspraak. De ‘uitverkorenen’ zijn niet aan partijen gebonden maar mogen uiteraard wel onderling samenwerken[2].
Scheiding der machten
De volksvertegenwoordiging is namens het volk gesprekspartner van de regering. Elke volks-vertegenwoordiger erkent dat de regering een beleid uitvoert waarvoor de meerderheid van het volk heeft gekozen. De regering erkent op haar beurt dat de volks-vertegenwoordiging ook door het volk is gekozen om kritisch tegenspel te bieden. Als de regering en de volks-vertegenwoordiging het niet eens worden over de uitwerking van een voorstel, dan kan aan een referendum of aan deliberative polling[3] worden gedacht.
De manier waarop de democratie in Nederland functioneert is in geen honderd jaar veranderd; de wereld wel. Mensen zijn mondiger en ICT, mits afdoende beveiligd, biedt ongekende mogelijkheden om mee te besturen. Deze schetst hoe dat zou kunnen. Er zijn ongetwijfeld meer opties. Ik ben benieuwd .
[1] Ik beschouw politieke partijen in de eerste plaats als verenigingen, die vanuit een aantal beginselen het openbaar bestuur willen beïnvloeden.
[2] In zijn boek Tegen verkiezingen schrijft David van Reybrouck dat de democratie van de eenentwintigste eeuw raakt steeds meer uitgehold. zaaien angst, het wantrouwen groeit, de redelijkheid is zoek. De politiek lijkt echter meer bezig met de volgende verkiezingen dan met de lange termijn. politiek.
[3] De methodiek hiervoor is in 1988 ontwikkeld aan de Stanford University met als doel geregeld kiezers dan wel achterbannen in staat te stellen zich uit te spreken over gangbare onderwerpen. Een ‘deliberative poll’ hanteert In tegenstelling tot een referendum een representatieve steekproef van de betrokkenen.
De WRR wil de politieke betrokkenheid vergroten door burgers problemen – in eerste instantie die in de directe omgeving – zelf en naar eigen inzicht te laten op te lossen. Een voorwaarde daarvoor is voldoende mate van samenhorigheid. Vroeger was dit vanzelfsprekend, nu veel minder. Er is wereldwijd echter sprake van een kentering. Commoning activiteiten voor en door buurtbewoners schieten als paddenstoelen uit de grond: Speeltuintjes, buurtfeesten, een gemeenschappelijke kruidentuin, een ‘bibliotheek’ voor weinig gebruikte gereedschappen, een terrein voor sport en spel, hulp bij huiswerk et cetera
In dorpen is er doorgaans volop plaats voor commoning. Behalve een dorpsplein, zijn er altijd weilanden, schuren, buurtcentra en café’s. Nadat de moderne stedenbouw heeft ingezet op de eengezinswoning, gaat alle beschikbare ruimte naar woningen, tuinen, wegen, parkeerplaatsen en groenvoorzieningen, met of zonder wipkippen. De ontwerpers van deze wijken namen aan dat sociale contacten van de bewoners vooral buiten de wijk plaatsvinden of in klein gezelschap binnenshuis. Tot voor kort klopte dit ook wel. Maar nu staat deze visie de groei van commoning in de weg. Bewoners hebben tegenwoordig minder behoefte aan groen omwille van het groen. Bomen en planten staat er in elke tuin al genoeg. Wat node wordt gemist is een pleintje, een speelveld en vooral lege ruimte, waar ze zelf een speeltuintje, kruidentuin of praatplek kunnen maken of waar de kinderen hun fantasie de vrije loop kunnen laten.
Commoning als zodanig of het bewerkstelligen van een goede plek ervoor, betekent vrijwel altijd dat burgers politiek geïnvolveerd raken. Hier ligt een kans voor gemeenten die burgerparticipatie een warm hart toedragen. Vertrouwen in burgers betekent dat de gemeente bewoners actief betrekt bij de vormgeving van hun buurt, uiteraard binnen bepaalde randvoorwaarden. Deskundigen zoals stedenbouwkundigen en (landschaps)architecten bespreken dan ideeën en alternatieven met betrokken wijkbewoners in plaats van kant en klare plannen op te leveren. Het zijn de organisatie van feesten, de instandhouding van een groentetuin of een knutselwerkplaats, die de basis leggen voor deze betrokkenheid.
Project 'De humane ruimte' 