De uitwassen van het kapitalisme krijgen steeds meer aandacht: groeiende ongelijkheid, materialisme, slechte werkomstandigheden bij toeleveringsbedrijven, verandering van het klimaat, exorbitante beloningen van managers et cetera. Onder de critici zijn maar weinigen die wachten op de omverwerping van het kapitalisme als ‘systeem’. Uitwassen komen in communistisch geregeerde staten minstens even veel voor. Dus zijn er terecht levendige discussies over een meer humaan kapitalisme, een nieuwe economie of een derde weg.
Eén uitwas van het kapitalisme krijgt naar verhouding weinig aandacht; de beurs. Dat de beurs een soort loterij lijkt, is tot daar aan toe. Wat zorgen baart, zijn de beperkingen die aandeelhouderskapitalisme oplevert voor duurzaam ondernemen.
Van lange- naar (ultra) korte-termijn perspectief
De afgelopen eeuw is het karakter van de beurs wezenlijk veranderd. Aanvankelijk was de aanschaf van aandelen en middel om bedrijven van kapitaal te voorzien. Bij een goed resultaat keerden deze dividend uit, een soort deling in de winst. Vertrouwen in de winstgevendheid van bedrijven op langere termijn speelde daarom een voorname rol bij de wijze waarop beleggers hun aandelenportefeuille samenstelden. Verhandelen van aandelen gebeurde met terughoudendheid.
Het besef dat er ook geld te verdienen valt met de handel in aandelen groeide. De intrinsieke waarde van de aandelen speelt daarbij geen rol. Profijt wordt behaalt door in te spelen op koersschommelingen. De transactiesnelheid is daarbij cruciaal. Daarom is de handel in aandelen steeds meer geautomatiseerd. De omvang van ‘high frequency trading’ (HFT), die gebruikt maakt van computeranalyses, bedroeg in 2009 60% van alle transacties. Tijdens de crisis is dit percentage sterk gedaald als gevolg van lagere volatiliteit, groeiende onzekerheid en strengere regelgeving. Op dit moment neemt HFT weer toe: Een nieuwe generatie computers verzamelt niet alleen financiële data, maar analyseert ook ‘stemmingen’ en ‘sociale bewegingen’. Deze computers nemen – vanwege de gewenste snelheid – zelf beslissingen met behulp van ‘kunstmatige intelligentie’. Aan deze ontwikkeling zitten talloze gevaren, zoals manipulatie via Twitter. Een vals bericht over explosies in het Witte Huis zorgde ervoor dat in enkele minuten $136 miljard aan beurswaarde verloren ging.
Dat op de beurs de werkelijke waarde van een bedrijf geen rol speelt, blijkt vooral bij bedrijven die voor het eerst naar de beurs gaan, de zogenaamde ‘initial public offerings’ (IPO). De koers van het aandeel wordt bepaald door vraag en aanbod. Recente voorbeelden zijn de beursgang van Facebook en Twitter, die inmiddels tientallen miljarden dollar ‘waard zijn’. Niemand begrijpt hoe zij ooit een rendement kunnen opleveren dat bij deze waarde hoort.
Wat heeft een eeuw speculeren op de beurs opgeleverd? Onder deze LINK zit een uitermate boeiende matrix, afkomstig van de New York Times[1]. Indien het tijdsbestek tussen de aanschaf van een aandelenpakket en de verkoop ervan minimaal 20 jaar is, neemt de waarschijnlijkheid toe van een een netto rendement van ruim 4% per jaar, dus na aftrek van kosten, inflatie en belasting maar inclusief dividend. Hoe korter de periode hoe groter de kans op positieve en negatieve uitschieters.
De koers van de AEX-index is vanaf 2000 gemiddelde koersdaling met 3% per jaar gedaald. Dit is het resultaat van alle transacties van individuele beleggers samen, inclusief computergestuurde aankopen. Je zou nu verwachten dat ‘slimme’ beurshandelaars een veel hoger rendement behalen. Dat kan niet worden aangetoond. De luis in de pels van alle beurshandelaars, de aap Jacko wist over deze periode een positief rendement van 4,5% te behalen[2].
Met andere woorden, winst uit aandelen is meer geluk dan wijsheid, maar de kans op positief rendement neemt toe naarmate een belegger een langere adem heeft. Bij de winst uit aandelenbezit op lange termijn speelt dividend overigens een belangrijke rol.
Het effect van aandeelhouderskapitalisme
De conclusie tot nu toe zou kunnen zijn dat speculeren op de beurs een soort loterij is met wisselende resultaten voor individuele beleggers. Het probleem is dat deze loterij ernstige gevolgen heeft voor de strategie van beursgenoteerde ondernemingen. De voornaamste oorzaak is de verschuiving van de nadruk van rendement op de lange naar de korte termijn. Beleggers en in het bijzonder hedge funds oefenen druk uit op bedrijven om een strategie te voeren gericht op zo hoog mogelijke beurswaarde. Het topmanagement is bovendien gecommitteerd omdat zijn inkomsten voor het grootste deel uit prestatiebonussen, opties en aandelen afkomstig is. Het gevolg is dat bij investeringen steeds meer naar het effect op korte in plaats van op lange termijn wordt gekeken. Dit betekent minder investeringen in onderzoek en innovatie, met name op het gebied van duurzaamheid. Daarentegen wordt meer geld besteed aan de aanschaf van productierobots om de personeelskosten te verminderen.
Een ander effect met negatieve gevolgen is dat bedrijven hun eigen aandelen opkopen. De verleiding om de strategie sterk af te stellen op de beurswaarde daarvan wordt daarmee wel erg groot.
Crowdfunding
Voor de ontwikkeling van een duurzaam bedrijfsleven is minder afhankelijkheid van de aandelenkoersen noodzakelijk. Echter, ook om duurzaam te investeren hebben bedrijven ‘vreemd kapitaal’ nodig. Banken bieden enig soelaas, maar crowd funding is een veel beter alternatief. Een groep personen identificeert zich daarmee tevens met een bedrijf en zijn doelstellingen. ‘Leners’ van kapitaal worden beloond met deling in de winst, deels op jaarbasis en deels na afloop van de looptijd. Het bedrijf maakt voor dit doel jaarlijks een reservering.
Een alternatief is de oprichting van stichtingen die geld beschikbaar stellen, bijvoorbeeld aan bedrijven die binnen vijf jaar CO2-neutraal willen zijn. In dat geval zijn het de stichtingen die een deel van hun geld ontvangen via crowd funding. Zij kunnen tevens aanvullende fondsen verwerven via subsidies en institutionele beleggers.
Er wordt in brede kring gesproken over alternatieven voor de huidige banken. Het is wenselijk om hierbij tevens na te denken over een andere opzet van de kapitaalmarkt. Laten we daarom beginnen met de beurs links te laten liggen.
[1] Zie ook de bijdrage van Hendrik Oude Nijhuis in Z24 over ‘het echte rendement van aandelen’ http://www.z24.nl/ondernemen/hendrik-oude-nijhuis-het-echte-rendement-van-aandelen%E2%80%8F
[2] Zie de bijdrage van Leo Koomen in Geld en Recht, getiteld ‘Gorilla’s beleggen beter dan experts. http://www.geldenrecht.nl/artikel/2012-09-04/gorillas-beleggen-beter-dan-experts
Project 'De humane ruimte' 