Dagelijks tonen trotse beleidsmakers en ondernemers op Twitter honderden voorbeelden van #innovatie. Deze blogpost laat de nodige voorbeelden zien. 
Het probleem is dat het losse gebruik van de term innovatie ook het begrip innovatiebeleid heeft uitgehold. De stoommachine zou nu een innovatie heten, maar beter is om van uitvinding te spreken. Innovatie was de opkomst van de industriële productiewijze, die is mogelijk gemaakt door de stoommachine, meer dan 50 jaar na haar uitvinding.
Innovaties moeten dus worden onderscheiden van uitvindingen en uitvindingen kunnen na een geslaagde invoering leiden tot vernieuwende producten en diensten. Het begrip uitvinding mag wel ruim worden opgevat: goede ideeën of nieuwe combinaties van bestaande producten en diensten horen er ook bij.
Bij innovaties gaat het om ingrijpende veranderingen in de productie en consumptie en niet te vergeten in de manier waarop we denken. Deze veranderingen kunnen overigens plaatsvinden op verschillende schaalniveaus. Een bedrijf dat zelforganiserende teams invoert, doorloopt een ingrijpende procesverandering dat na verloop van tijd als innovatief kan worden gekenschetst.
Vast staat dat vrijwel alle innovaties te herleiden zijn op een of meer uitvindingen en dat het vaak jaren heeft geduurd tot er ingrijpende veranderingen uit voortvloeien, die later als innovatie werden betiteld. Bij die veranderingen waren veel personen, bedrijven, instellingen en overheidsinstanties betrokken.
Dit onderscheid maakt het mogelijk kritisch te kijken naar het vlaggenschip van het hedendaags innovatiebeleid, het topsectorenbeleid. De overheid stimuleert bedrijven binnen een zevental sectoren om samen te werken aan ‘innovaties’. Onderling en met kennisinstellingen. Daar is niets mis mee, maar deze samenwerking leidt in het beste geval tot uitvindingen, waarvan een aantal op de markt komt als vernieuwende producten en diensten.
Om van innovatiebeleid te spreken komt veel meer kijken. In mijn vorige blogpost stelde ik dat onze samenleving te maken krijgt met een reeks transities: De overgang van fossiele naar duurzame grondstoffen, ontwikkeling van zinvolle banen, het scheppen van een goede leefomstandigheden voor de hele wereldbevolking, de ontwikkeling van een duurzaam en efficiënt transportsysteem, humane gezondheidszorg en zo voort[1].
Het scheppen van de voorwaarden voor deze transities is bij uitstek een taak van de overheid. In een onlangs door Buck Consultants International gehouden symposium[2] zei Bert Pauli, gedeputeerde N. Brabant: We moeten de cross-overs tussen beleidsterreinen actief oppakken om belangrijke maatschappelijke uitdagingen op te lossen. Dit vraagt enerzijds afstemming tussen verschillende beleidsterreinen als economie, arbeidsmarkt, onderwijs, milieu, infrastructuur en zorg en anderzijds nieuwe business modellen voor disruptieve innovaties, zoals circulaire economie.
De Amsterdam Green Campus is volgens Michel Haring, hoogleraar plantenfysiologie aan de Universiteit van Amsterdam een voorbeeld van zo’n cross-over tussen de domeinen milieu, water, life en chemie, gericht op de valorisatie van groene kennis in de metropoolregio Amsterdam.
In plaats van de bedrijvigheid in topsectoren te stimuleren, zou de Nederlandse overheid in de eerste plaats aandacht moeten hebben voor het gericht bijeenbrengen van bedrijven, burgers en kennisinstellingen om de voornoemde transities tot stand te brengen. Het zijn deze transities die het nageslacht wellicht als innovatie zal bestempelen. Of ze geslaagd zijn, blijkt immers pas later.
Een voorbeeld is de mobiliteit. Autofabrikanten storten zich op de ontwikkeling en productie van zelfsturende of elektrische auto’s. Vanuit het perspectief van productontwikkeling zijn dat belangrijke uitvindingen. Maar er is pas sprake van innovatie als deze uitvindingen bijdragen aan een wezenlijke verbetering van onze mobiliteit. Bijvoorbeeld als het particuliere autobezit op substantiële wijze plaatsmaakt voor systeem van deelauto’s die op afroep voorrijden en die, nadat zij de inzittenden naar de plaats van bestemming hebben gebracht, doorrijden naar een volgende gebruiker. Het aantal personenauto’s op de weg wordt hierdoor aanzienlijk verkleind en de congestie neemt af.
Een transitie op het gebied van mobiliteit vereist dat de overheid een regierol vervult en dat zij betrokken bedrijven, kennisinstellingen, lagere overheden en burgers op gerichte wijze faciliteert[3].
Innovatiebeleid is met andere woorden het stimuleren van gewenste maatschappelijke transities. Subsidies vanuit overheden zouden in de eerste plaats aan bedrijven en kennisinstellingen ten goede moeten komen die expliciet een bijdrage leveren aan een of meer transities. Dat bedrijven daarnaast ook andere producten en diensten willen ontwikkeling is vanzelfsprekend. Maar daar hoeft de overheid niet financieel aan bij te dragen met veredeld industriebeleid.
[1] Niet innovatie maar kwaliteit missie bepaalt of bedrijven overleven: http://wp.me/p32hqY-sA
[2] Debat Topsectoren en regio’s, Utrecht 17 december 2015.
[3] Lees hierover mijn blogpost over de denkbeelden van Mariano Mazzucato: http://wp.me/p32hqY-6p
Betrokken wetenschap 