Het economieonderwijs moet fundamenteel veranderen of verdwijnen. Dat was de strekking van mijn blogpost van 20 mei jl[1]. Laat nu enkele dagen daarvoor het inspiratiedocument Financiële en accountancyopleidingen voor de nieuwe economie zijn verschenen[2]. Een aantal vertegenwoordigers van banken, accountantskantoren en opleiders – verenigd in een community of practice – heeft er een jaar aan gewerkt op initiatief van Het Groene Brein. Het rapport maakt de grond bouwrijp voor ingrijpende veranderingen. Het laat ons bovendien kennismaken met vernieuwingen van opleidingen die al vorm krijgen, bijvoorbeeld in de Hogeschool van Amsterdam en in de Hanzehogeschool.
Degenen die aan het rapport hebben meegewerkt zijn het erover eens dat bedrijven verantwoordelijkheid moeten nemen voor de problemen die de wereld bedreigen. Soms hebben zij daar al op korte termijn baat bij, maar op langere termijn is het niet minder dan van levensbelang. Het écht nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft vergaande gevolgen voor het financieel management en dus ook voor de opleidingen van financieel-managers en controllers.
De community of practice heeft als uitgangspunt voor het denken over de toekomstige beroepspraktijk van financieel-specialisten gekozen voor het rapportage raamwerk van de International Integrated Reporting Council (IIRC). Aan dit raamwerk ligt een nieuwe manier van denken over bedrijven en bedrijfsresultaat ten grondslag: Waardecreatie binnen bedrijven is het resultaat van de integrale inzet van een zestal verschillende ‘kapitalen’ en niet van geld en arbeid alleen (zie afbeelding 1). Een geïntegreerde benadering van de zes kapitalen moet voorkomen dat concentratie op een soort kapitaal leidt tot vernietiging van een ander soort. Het ‘Integrated Reporting Framework’ is een uitgangspunt voor zowel strategieontwikkeling als verslaglegging. Gelet op de steun die ‘IR’ heeft vanuit de wereld van de accountancy, komt dat laatste wel goed[3].
Het probleem is wel hoe de zes kapitalen gemeten moeten worden. Dat moet worden ontwikkeld en geleerd. Binnen de financiële en accountancyopleidingen is daarvan nog nauwelijks sprake. Het is niet de bedoeling dat er aparte vakken komen, maar er zal een vernieuwing plaatsvinden van de leerinhoud van de bestaande vakken of thema’s. Het vakgebied risicomanagement zal bijvoorbeeld gaan over de beheersing van risico’s met betrekking tot elk van de zes kapitalen.
Terecht wordt er van uitgegaan dat het niet alleen gaat om nieuwe leerinhoud, maar ook om een andere manier van denken over kapitaal. Ik was daarom erg enthousiast over de ‘cultuurkaart’ financiële sector (afbeelding 2), die een tot de verbeelding sprekende beschrijving geeft van het nieuwe denken[4]. Zij is het resultaat van gezamenlijk werk van 100 jonge bankiers, die doordrongen zijn van de noodzaak van wezenlijke (mentaliteits)verandering in de financiële sector.
De opleiding Financieel Service Management van de Hogeschool van Amsterdam is druk bezig te onderzoeken of de zes kapitalen voldoende aan bod komen in de thematische blokken waaruit deze opleiding nu bestaat. Dit is – uiteraard – niet het geval en de komende jaren wordt de inhoud van het onderwijs aangepast. Terecht wordt opgemerkt dat de opleiding tot competenties moet leiden voor de beroepspraktijk in de toekomst. Dat studenten in de praktijk nog niet veel merken van duurzaam gedrag in bedrijven waar ze stage lopen, moet op de koop toegenomen worden.
Ik ben erg onder de indruk van de wijze waarop het lectoraat Duurzaam Financieel Management maatschappelijk verantwoord ondernemen integreert in de opleiding bedrijfseconomie aan de Hanzehogeschool in Groningen. Ook hier vormen de zes kapitalen van IR het uitgangspunt. Men is gestart met een fundamentele bezinning over wat de opleiding moet bereiken. Van daaruit worden de competenties van de bestaande opleiding aangevuld en verrijkt met competenties van de integraal werkende financieel specialist. Dit resulteert uiteindelijk in een leerlijn over een viertal jaren (afbeelding 3). Deze is dermate gedetailleerd uitgewerkt, dat het ontwerp van bijbehorende onderwijsactiviteiten geen onoverkomelijke problemen zal opleveren (p. 30-31).
De werkzaamheden zijn nog lang niet afgerond. Ook de pioniers in Amsterdam en Groningen hebben nog veel te doen. Andere opleidingen moeten nog beginnen. Eveneens een omvangrijke klus is de nascholing van werkende professionals.
De invoering van een integrale visie op verslaglegging is één ding; het als uitgangspunt van de bedrijfsstrategie hanteren van de zes kapitalen is iets anders. Ik zie dit laatste nog niet onmiddellijk omarmd worden door het (top)management van bedrijven. Het is te hopen dat de bedrijfskunde opleidingen en de MBA’s in het bijzonder hier even voortvarend mee aan de slag gaan als de financiële en accountancyopleidingen dat doen voor rapportage. Ik hoop op afzienbare termijn hierover te kunnen berichten.
[1] Economieonderwijs vernieuwen of afschaffen? http://wp.me/p32hqY-cO
[2] http://cdn.hetgroenebrein.nl/wp-content/uploads/2015/05/HGB_Inspiratiedocument_CoP_FAN.pdf
[3] De Nederlandse Bond van Accountants heeft in 2014 een brochure geschreven over Integrated reporting in het grootbedrijf. Voornaamste insteek is de integratie van inspanningen op het gebied van duurzaamheid in de verslaglegging: https://www.nba.nl/Documents/Nieuws/2014/pdfs/Artikel%20integrated%20reporting%20in%20het%20grootbedrijf%20NBA-AIB%20juli%202014.pdf
Deloite doet al drie jaar op rij onderzoek naar de geleidelijke vorderingen die Nederlandse bedrijven maken op het gebied van geïntegreerde rapportage, waarbij de NS koploper is. http://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/nl/Documents/audit/deloitte-nl-audit-integrated-reporting-in-the-netherlands.pdf
[4] Zie over de totstandkoming van de cultuurkaart voor de financiële sector: https://www.nvb.nl/nieuws/2014/2752/jonge-bankiers-doordrongen-van-de-maatschappelijke-rol-van-banken.html
Project 'De humane ruimte' 