In mijn vorige blogpost uitte ik twijfels over de manier waarop het Global Competitiveness Rapport 2015-2016 de innovatieprestatie van landen berekent. De samenstellers van het rapport delen deze twijfels en ze zijn van plan het aantal indicatoren – nu zeven – volgend jaar drastisch uit te breiden[1]. Het is maar zeer de vraag of dit een oplossing is.
De makers van een andere innovatieranking, het European Innovation Union Scoreboard (zie boven), kampen met hetzelfde probleem[2]. Zij hanteren 25 indicatoren, verdeeld in drie groepen: enablers, firm activities en outputs.
Enablers verwijst naar voorwaardenscheppende activiteiten. Deze liggen onder andere op het gebied van de hoeveelheid academisch afgestudeerden, de wetenschappelijke output en de financieringsmogelijkheden.
Firmactivities verwijst onder andere naar activiteiten van bedrijven die verband houden met innovatie, zoals investeringen in R&D, samenwerkingsactiviteiten en voortgebrachte patenten.
Outputs verwijst naar het meest naar tastbare resultaten activiteiten, waartoe onder andere behoren het aantal bedrijven dat innovatieve producten vervaardigt, de hoeveelheid innovatieve producten en het aandeel daarvan in de export.
Elk van de drie groepen is gebaseerd op een reeks indicatoren (zie onderstaand overzicht).
Het valt onmiddellijk op dat geen enkele indicator van innovatie op de Global Competitiveness Index behoort tot de categorie ‘outputs’ (Zie overzicht daarvan in mijn vorige blogpost). De ranking van landen is daardoor uitsluitend gebaseerd op voorwaarden om te innoveren en bedrijfsactiviteiten die daar mogelijk toe kunnen leiden.
Dit roept de vraag op hoe een ranking uitziet die uitsluitend op output is gebaseerd, bijvoorbeeld de hoeveelheid innovatieve producten en diensten van een land. Voor dit doel heb ik de afzonderlijke scores berekend van alle Europese landen met betrekking tot enablers, firmactivities en output aan de hand van data die het European Innovation Union Scoreboard gebruikt. Zie daarvoor de onderstaande tabel. De tabel bevat opmerkelijk resultaten.
Ierland en Luxemburg zijn de meest innovatieve landen, als je in tegenstelling tot de bovenstaande tabel alleen naar de output kijkt. Hun scores op het gebied van enablers en firmactivities behoren tot de middelmaat. Duitsland scoort hoog op output en firmactivities, maar veel lager op enablers. Bij Zwitserland, Zweden, Noorwegen en Finland en in zekere zin ook Nederland en België is het tegenovergestelde het geval. Deze landen danken hun hoge score – ook op de Global Competitiveness Index – aan de kwaliteit van hun enablers en/of firmactivities. Hun score ligt duidelijk lager als je uitsluitend kijkt naar de hoeveelheid innovatieve goederen en diensten die ze produceren.
Deze cijferexercitie leidt tot twee conclusies.
De waarde van een ranking die is gebaseerd op een cocktail van heterogene indicatoren, is twijfelachtig. Het gaat vooral om een pr-instrument, vooral als het resultaat goed uitpakt. Publiceren van clusters van indexcijfers die verwijzen naar verwante indicatoren, zoals enablers, firmactivities en output, is in elk geval voor beleidsmakers veel waardevoller.
Een wetenschappelijk gefundeerd model van onafhankelijke, intermediërende en afhankelijke variabelen wordt node gemist. Zo’n model zou uitsluitsel kunnen geven over de rol die enablers, firmactivities en mogelijk andere variabelen spelen en ook wat we precies dienen te verstaan onder output. Nu vullen beleidsmakers en politici deze relatie op opportunistische wijze in; bijvoorbeeld door te verwijzen naar het belang van wetenschappelijk onderzoek voor innovatie. De bovenstaande gegevens wijzen op de betrekkelijkheid van dit verband.
Veel belangrijker voor innovatie dan de ‘enablers’ zijn mijns inziens de capaciteit van bedrijven om kennis te absorberen, de beschikbaarheid van technisch afgestudeerden, de hoeveelheid R&D door bedrijven en de samenwerking op onderzoeksgebied tussen universiteiten en bedrijven.
[1] Zie hoofdstuk 2 uit het Global Competitiveness Report 2015-2016: http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2015-2016/introduction-2/
[2] In 2013 heeft de Europese Unie een herberekening gepubliceerd van het innovatieve gehalte van de landen van Europa. Deze bevatte alleen indicatoren die rechtstreeks met innovatie verwant waren. Het resultaat was een sterk afwijkende ‘rating’, waarbij Nederland naar de middenmoot tuimelde. Het is bij een eenmalige exercitie gebleben. Weaarvan de resten zelfs van de websiute zijn verdwenen. Geïnteresseerden zijn daarom aangewezen op de blogpost die ik indertijd aan deze exercitie heb gewijd: http://wp.me/p32hqY-5d
Project 'De humane ruimte' 
Inderdaad een interessante observatie. Met zoveel data werken, allerlei rapportages publiceren maar de basis van de statistiek feitelijk overslaan vraagt om een sterk kritische houding ten opzichte van de rankings. Ik ben wel nieuwsgierig naar een eerste schets van een model dat rekening houdt met (on)afhankelijkheid en intermediërende variabelen, naast een gezonde academische discussie op de weging van bepaalde factoren. In mijn optiek is de mate van investeren in R&D een grove overschatte factor, net als het aantal patenten. Ik verbaas mij daarnaast ook over de enorme focus op technisch geschoolden. Het kan toch niet zo zijn dat we (nog steeds) uitvinders en innovatoren met elkaar verwarren? Een overmaat van aandacht voor technische innovatie (of misschien wel uitvindingen, dat heel iets anders is).