De afgelopen week verklaarden Alexander Pechtold en Sybrand van Haersma Buma voorstander te zijn van een kleinere overheid. Daarmee is altijd wel electoraal succes te boeken. Praten over een kleinere versus een grotere overheid is echter de verkeerde discussie. Het hoort te gaan over welke de taken de overheid[1] in het huidige tijdsgewricht[2] moet verrichten en welke niet.
Neem innovatie. De overheid heeft zich ingezet voor de ontwikkeling van topsectoren en voor dit doel enkele miljarden uitgetrokken. De besteding daarvan laat zij grotendeels over aan de betrokken partijen. Dit komt er in de praktijk op neer dat universiteiten en bedrijven hun aandeel uit de ruif veilig stellen en dat naar eigen goeddunken besteden. Teksten schrijven over hoe goed het allemaal gaat, dat kunnen ze wel. De overheid heeft zichzelf ten doel gesteld randvoorwaarden te creëren en middelen te verschaffen. Het beleid is bij voorkeur generiek, bijvoorbeeld door het verstrekken van belastingvoordeel. Ik noem deze rol uitgesproken zwak.
Anders dan velen denken, speelt in de VS de overheid een veel meer krachtige rol als het om innovatie gaat. Hierbij wordt voortgeborduurd op het voorbeeld van de Defence Advanced Research Project Agency (DARPA) in de jaren ’60 en ’70. In feite heeft DARPA de opkomst van de computerindustrie gestimuleerd en ervoor gezorgd dat er aan een aantal universiteiten departementen op het gebied van ICT van de grond kwamen.
DARPA is een relatief kleine organisatie, die een aantal vooraanstaande deskundigen op uiteenlopende vakgebieden in dienst heeft en een ruim budget ter beschikking heeft. Zij speelt een doorslaggevende rol bij de totstandkoming van federale onderzoeksprogramma’s, inhoudelijke samenwerking tussen universiteiten en funding van projecten binnen bedrijven en universiteiten. Het beleid van DARPA is uitgesproken ‘mission driven’. Tegenover de overwegend faciliterende taak die Nederlandse overheden voor zich zien weggelegd, speelt DARPA door de jaren heen de rol van initiator en entrepreneur. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor het National Nanotechnonogy Initiative. Ook hier neemt de federale overheid een regisserende rol, en geeft middelen aan bedrijven en universitaire instituten die aan het ontwikkelende beleid willen bijdragen. Hiervoor is per jaar $1,3 mld. beschikbaar.
Ik heb de afgelopen decennia een aantal malen uit subsidiepotten van verschillende overheden mogen putten, waaronder de Kaderprogramma’s van de EU. Het ging daarbij altijd om het verkrijgen van additionele middelen voor lopend onderzoek. Rechtvaardigen van het belang daarvan voor de realisering van ‘hogere doelen’ was nooit een probleem. Wat me steeds opviel, was het gebrek aan inhoudelijk tegenspel en de afwezigheid van serieuze pogingen om iets te doen met de eventuele resultaten van deze projecten. Andermaal een zwakke overheid.
Ik pleit voor een sterke – niet per se grote – overheid, een ‘Entrepreneurial’ state, zoals Mariana Mazzucato deze noemt. Deze overheid bouwt aan een krachtig netwerk met private partijen en kennisinstellingen en draagt er krachtig aan bij dat daarin de goede dingen gebeuren. Daarvoor wordt – waar nodig – geld beschikbaar gesteld[3].
De Nederlandse overheid is het laatste decennium al flink gekrompen. Steeds meer taken worden door derden vervuld. Beleidsontwikkeling en regie bij de uitvoering van taken (contractmanagement) worden steeds belangrijker. Het gevaar is groot dat dit – bij gebrek aan inhoudelijke kennis – vooral gaat gebeuren vanuit een formalistische insteek (‘zijn de juiste formulieren gebruikt”, “wordt voldaan aan alle voorwaarden”, “hoe is de verslaglegging geregeld”). Ook dat is kenmerkend voor de zwakke overheid. In plaats daarvan moeten overheden inzetten op een initiërende en regisserende rol . Daartoe moet in elk geval worden geïnvesteerd in hoog gekwalificeerde ‘civil servants’ die gáán voor een aanpak van de problemen van deze tijd. Dit en het terzijde schuiven van achterhaalde neoliberale ideeën over de rol van de staat, legt de basis voor een kwalitatief sterke overheid.
[1] Het navolgende is van toepassing op alle niveaus van overheden, van de gemeente tot Europa
[2] Deze blogpost is mede geïnspireerd door de denkbeelden van Mariana Mazzucato in haar boek (‘must read’) ‘The Entrepreneurial State’. In mijn blogpost van januari 2014 heb ik de inhoud daarvan kort weergegeven. Zie: http://wp.me/p32hqY-9l
[3] Wie wat dieper in de polemiek rond de opvattingen van Mariana Mazzocato wil duiken: Lees het (welwillend kritische) commentaar van ‘Schumpeter (het economencollectief van ‘The Economist’) en Mariana’s reactie daarop: http://www.economist.com/news/business/21584307-new-book-points-out-big-role-governments-play-creating-innovative-businesses De cartoon in deze blogpost komt uit voornoemde bron
Project 'De humane ruimte' 
2 gedachten over “Geen kleinere maar een sterkere overheid”